ROLA  RODZICÓW  W  KSZTAŁTOWANIU ROZWOJU EMOCJONALNEGO  DZIECI   I   JEGO  ZNACZENIE W  ŻYCIU   DOROSŁYM

Emocje są niezbędne do życia, pomagają w zaspokajaniu potrzeb. Są i powinny być ważną sferą życia dla każdego człowieka. W dzisiejszych czasach, zabieganym świecie pojawia się wiele trudnych zachowań, które wynikają z różnego rodzaju zaburzeń emocjonalnych, nierozwiązanych konfliktów. Czasem brakuje dobrej woli,
a niekiedy umiejętności potrzebnych do rozwiązania problemu, w którym emocje stanowią sedno sprawy. Szczególnie przed rodzicami, nauczycielami i wychowawcami  stawiane są wyzwania i oczekiwania, aby radzili sobie z problemami dzieci
i  młodzieży w zakresie ich emocji i zachowania. Zapoznając się z  podstawową wiedzą na ten temat, zarówno dzieci, jak i my sami mamy szansę uniknięcia bądź chociaż łagodniejszego przeżycia wielu stresujących sytuacji i przykrych doświadczeń. Musimy też mieć świadomość tego, że im wcześniej zaczniemy pracować nad kształtowaniem rozwoju emocjonalnego dzieci, tym bardziej przyczynimy się do wyposażania  ich w zdolności adaptacyjne (przystosowawcze), niezbędne w prawidłowym funkcjonowaniu.

Większość emocji jest prawie niezauważalna, bo nie rodzi  problemów.  Kiedy natomiast zaczynają nam one przeszkadzać, to wówczas próbujemy podejmować jakieś działania – staramy się wyciszyć emocje, manipulować nimi lub sztucznie je zmieniać. Różne wydarzenia w naszym życiu powodują, iż jesteśmy czymś „dotknięci”. Intensywność emocji określa, jak silne było to dla nas przeżycie. To zaś czego doświadczyliśmy, przybiera znaczenie subiektywne i wiąże się z jakąś potrzebą. Istnieje wiele emocji, które stanowią reakcję na działania ludzi i które przynoszą nam zadowolenie lub stają się przeszkodą w uzyskaniu celu i osiągnięciu jakiejś satysfakcji. Często niełatwo poradzić sobie z emocjami, zwłaszcza tymi negatywnymi. Jednakże zarówno emocje negatywne, jak i  pozytywne są użyteczne.

Zasadniczo rozróżnia się 4 rodzaje doznań emocjonalnych:

  • emocje podstawowe, np. gniew, zadowolenie, pragnienie, nuda, niecierpliwość, nienawiść, tęsknota, lęk, smutek ;
  • emocje mieszane, np. miłość, poczucie winy, wstyd, zniechęcenie, zawiść, zazdrość, złość, bunt, litość;
  • kontremocje czyli przejawy oporu emocjonalnego, związane z objawami cielesnymi, np. trwoga, pobudliwość, napięciowy ból głowy, omdlenie, zmęczenie, mdłości, dyskomfort (ogólne złe samopoczucie), drżenie, rumieńce na twarzy, stres, tiki, nadmierna potliwość ;
  • pseudoemocje czyli rozmaite doznania, które mają pozór emocji, np. podziw,

      poczucie opuszczenia, współczucie, rozczarowanie, rozpacz, szacunek,

      frustracja, obojętność, bezsilność, nieśmiałość, wdzięczność, żal, manipulacja.

Rodzice jako osoby znaczące, najbliższe dla swoich dzieci od pierwszych chwil życia swych pociech przekazują im emocje. Dzieci są jakby barometrem uczuć swoich rodziców, tzn. odczuwają i reagują na zmiany ich nastroju. Nie musimy mówić co czujemy, ponieważ nasz nastrój może udzielać się każdemu, nawet małemu dziecku, które jeszcze nie potrafi mówić. Kiedy jesteśmy zdenerwowani, u dziecka pojawia się niepokój, płacz, zaś gdy mamy pogodny nastrój, dziecko jest spokojniejsze, czuje się bezpiecznie. W miarę rozwoju dziecka, uczy się ono głównie poprzez obserwację
i naśladowanie dorosłych, jak wyrażać emocje. Dlatego tak ważne dla kształtowania rozwoju emocjonalnego dziecka są postawy i zachowania jego rodziców. Zadaniem dorosłych jest zatem przekazanie dzieciom, że każdy człowiek ma prawo do odczuwania i wyrażania emocji, a także pokazanie w jaki sposób radzić sobie
z emocjami, aby wyrażać je w sposób akceptowany społecznie. Dzięki temu możliwe jest wyrabianie u dzieci samoświadomości emocjonalnej czyli uczenie rozpoznawania emocji, nazywania ich, rozumienia przyczyn ich powstawania, a ponadto uczenie samokontroli tzn. panowania nad emocjami oraz uczenie empatii. Empatia to inaczej umiejętność odczytywania emocji, co wiąże się z wrażliwością na potrzeby innych ludzi, zdolnością współodczuwania ich stanów psychicznych i spojrzenia na  sytuację z ich perspektywy. Wszystko to odnajdujemy w pojęciu tzw. inteligencji emocjonalnej, która jest zdolnością wykorzystywania emocji przy rozwiązywaniu problemów. Człowiek inteligentny emocjonalnie potrafi więc przetwarzać informacje emocjonalne w procesach myślowych, motywacyjnych, decyzyjnych oraz wyrażać
i analizować emocje w działaniu. Wysoki poziom inteligencji emocjonalnej jest
w dzisiejszych czasach bardzo pożądany, daje bowiem większą szansę na  umiejętność radzenia sobie ze stresem, przyczyniając się do lepszego funkcjonowania
w społeczeństwie i podnosi jakość relacji międzyludzkich. Ta zdolność regulowania emocji bezpośrednio wpływa na naszą ekspresję i zachowanie. Ludzie  różnią się między sobą cechami osobowości, m.in. tym, iż jedni są ekstrawertykami (osobami otwartymi) bądź też introwertykami (osobami  zamkniętymi). Ci pierwsi  mają większą łatwość w uzewnętrznianiu swoich emocji, zaś ci drudzy skrywają emocje, nie okazują ich na zewnątrz. Należy pamiętać, że kumulowanie szczególnie negatywnych emocji jest niezdrowe i może powodować  wiele przykrych konsekwencji, jak choćby choroby, nieudane relacje, poczucie osamotnienia
i bezradności, aż w końcu mogą prowadzić do dziwnych zachowań. Stąd niezależnie od tego, czy dziecko jest bardziej otwarte czy zamknięte w sobie, należy dokładać wszelkich starań, aby nauczyć je wyrażać emocje we właściwy sposób oraz rozwiązywać problemy poprzez  szczerą rozmowę i wsparcie otrzymywane od dorosłych. Deficyty emocjonalne występujące już od okresu dzieciństwa zwykle powodują w życiu dorosłym zagubienie, nieumiejętność odnajdywania się w różnych trudnych sytuacjach, niskie poczucie własnej wartości, ale także brak empatii, oziębłość, obojętność na innych. Warto zatem dbać o rozwój emocjonalny od najwcześniejszych miesięcy życia dziecka, ponieważ  są  to bogate zasoby, z których czerpiemy przez resztę życia, które zdecydowanie wpływają na zaradność człowieka
i jego ogólne funkcjonowanie.

UCZUCIA (emocje, przeżycia):

  • są ważnym elementem w kształtowaniu osobowości
  • są motywami różnorodnych działań aktywizujących proces rozwoju człowieka
  • silne i częste reakcje emocjonalne zakłócają m.in. funkcje układu trawiennego, sen

Istnieją rozmaite podziały emocji, uczuć - UCZUCIA WYŻSZE można podzielić na:

  • intelektualne (w procesie poznawania rzeczywistości, ciekawość poznawcza, zainteresowania)
  • społeczno – moralne (pozytywne), takie jak np. życzliwość, przywiązanie, braterstwo, solidarność oraz (negatywne), takie jak np. wrogość, nienawiść, gniew, zawiść
  • estetyczne (wrażliwość na piękno)

Emocje, uczucia w kolejnych fazach rozwojowych:

W 1 roku życia emocje są sprzężone z elementarnymi potrzebami i poziomem ich zaspokojenia (emocje pozytywne i negatywne, związane z głodem / sytością, ciepłem / zimnem, wygodną / niewygodną pozycja ciała

Od około 3 miesiąca życia niemowlę uzyskuje orientację w wyrazie przeżyć emocjonalnych doznawanych przez kontaktujących się z nim dorosłych

Około 6 miesiąca życia dziecko dokonuje pewnej selekcji osób, z którymi się styka (obce osoby traktuje „na dystans”, lecz gdy te osoby zachowują się przyjaźnie, dziecko jest chętne do nawiązania kontaktu. Pojawia się GNIEW, gdy dziecko nie może czegoś zdobyć, np. sięgnąć przedmiotu.

W l – 3 roku życia występuje strach przed opuszczeniem, reakcje agresywne, labilność emocjonalna (zmienność uczuć)

W 3-7 lat – współdziałanie z rówieśnikami, ciekawość świata, badawcza aktywność;

potrzeby aktywności i osiągnięć, bezpieczeństwa w okolicznościach życia społecznego, potrzeba uznania społecznego, obustronnej afiliacji (częstych kontaktów z dorosłymi i rówieśnikami, w rodzinie i w przedszkolu);

rozwój uczuć społeczno – moralnych (w kategoriach co jest dobre, a co złe; co wolno, a czego nie wolno); zazdrość

W wieku 7 – 12 lat – aktywność w rodzinie, szkole, środowisku koleżeńskim (więź i niechęć), poważniejsze znaczenie ma teraz autorytet rodziców (ocena intelektualna postępowania rodziców i innych dorosłych; obserwacja sposobu traktowania rodzeństwa przez rodziców.

Dominują potrzeby aktywności, bezpieczeństwa, afiliacji i uznania społecznego; następuje przyjęcie nakazów środowiska szkolnego, podporządkowanie się nauczycielom i ich wymaganiom, dziecko zaczyna zwracać uwagę na kształtowanie obrazu własnej osoby; nasila się potrzeba samodzielności, dziecko uczy się też opanowywania i ukrywania emocji (często inaczej zachowuje się
w domu, a inaczej w szkole); ważny staje się strach przed ośmieszeniem
i poniżeniem; może to być początek konfliktów wewnętrznych wynikających ze zderzenia się przeciwstawnych sobie dążeń jednostki i otoczenia, sytuacje frustracyjne.

Wiek dorastania (11, 12 r.ż – 17, 18 r.ż) – najważniejszy jest obraz samego siebie (samopoznanie), zadawanie pytania „Jaki/a jestem?”, występować może niestabilność emocjonalna, nadal ciekawość, zainteresowania (bardziej stałe), koleżeństwo, przyjaźń, uczucia erotyczne; młodemu człowiekowi bardzo zależy  na wywarciu dobrego wrażenia.

      Niekiedy używa się pojęcia uczucia do określenia zarówno emocji, nastroju
     jak i sentymentu:

  • uczucia – stany psychiczne wyrażające ustosunkowanie się człowieka do określonych zdarzeń, ludzi i innych elementów otaczającego świata, polegające na odzwierciedleniu stosunku człowieka do rzeczywistości. Czuje się coś do kogoś lub czegoś np. miłość. Uczucia stanowią świadomą interpretację emocji, dokonywaną na podstawie zakodowanych w pamięci człowieka wzorów kulturowych i doświadczeń oraz podyktowanej nimi oceny sytuacji.
  • afekty – uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działające nagle, (gniew, złość, rozpacz, radość i strach). Posiadające wyraźny komponent fizjologiczny i ograniczające racjonalność działania. Pojęcie używane niekiedy jako synonim emocji.
  • emocje  – świadome lub nieświadome silne, względnie nietrwałe, gwałtowne uczucia (stany afektywne) o silnym zabarwieniu i wyraźnym wartościowaniu (o charakterze pobudzenia pozytywnego lub negatywnego), poprzedzone jakimś wydarzeniem i ukierunkowane, np. gniew, wzruszenie, trema.
  • nastroje– uczucia o spokojnym przebiegu, mniejszym nasileniu
    i dłuższym czasie trwania niż emocje (np. zadowolenie lub niezadowolenie, wesołość lub smutek, niepokój, tęsknota, nostalgia, irytacja, samotność, dobrostan wewnętrzny).
  • namiętności– to trwałe skłonności do przeżywania różnych nastrojów
    i afektów w związku z określonymi celami dążeń człowieka. Namiętności mają dużą siłę pobudzającą, ukierunkowują myśli, spostrzeżenia, pamięć
    i inne procesy psychiczne. Są charakterystyczne dla wieku młodego,
    z czasem słabną, ale niektóre (np. chciwość) mogą narastać.
  • sentymenty (postawy emocjonalne) – odnosi się do trwałych sympatii bądź antypatii np. nie lubię, nie znoszę ....albo uwielbiam.......

 

                                                                                        mgr Magdalena Bochniak

                                                                                               psycholog, logopeda